Dünya iqtisadiyyatında mövcüd vəziyyət – İQTİSADİ TƏHLİL
İlk növbədə qeyd etməliyik ki, bu gün Dünya iqtisadiyyatının əsas stimulu ABŞ iqtisadiyyatı sayılır. Əsl həqiqətdir ki, ABŞ iqtisadiyyatındakı mövcüd vəziyyət ümumilikdə həm Avrozonanın, eyni zamanda da digər qitələrin iqtisadıyyatını manipulyasıya edir.
Sadə şəkildə demək olar ki, son günlərdə Avropa Mərzkəzi Bankının dollara qarşı sərt addımları buna əyani sübütdur ki, Dünya iqtisadiyyatı ümumilikdə Dolların sahibi hesab edilən ABŞ iqtisadiyyatında əsaslı şəkildə asılıdır.
Corc Sorosun qeyd etdiyi kimi, iqtisadiyyatın indiki durumu istənilən maliyyə və ya iqtisadi böhranın mövcüdluğunu hər an gözləməlidir. Nobel mükafatçısı Pol Kruqmanın qeydlərinə gəldikdə isə, daha çox ölkəsinə xarici investisiyaları cəlb edən Türkiyə və Argentina kimi ölkələr buna əyanı misaldır. Bu gün peso və lirənin bir çox hallarda qeyri-stabilliyi məhz Argentinada 9-cu defoltun zərurətinə səbəb olmuşdur, Türkiyənin isə ÜDM-də 4-6% mənfi xroniki defisitin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Sentyabrın 12-də AMB tərəfindən qəbul edilmiş rekord minimal tarif dərəcəsi 0%-lik göstərici Avrozonanın da ABŞ iqtisadiyyatı qarşısında zəifliyini göstərir. Lakin Rusiyanın Hesablama Palatasının sədri Kudrinin rəyinə gəldikdə bu hegomon dominantlıq 40 ildən çox çəkməyəcək. Lakin o da qeyd edilibdir ki, Avrozonanın olduqca mülayim pul siyasəti heç də gözlənilən nəticələrə nail olmaya bilər. Səbəb olaraq qeyd etmək olar ki, 2019-cu ilin proqnozuna əsasən Avrozonada ümumi inflyasiyanin 1% çox olmaması nəticədə durğunluğa da səbəb olmuş olar. Bu da, öz növbəsində dövrü şəkildə istehsala və ya xidmət sferalarında öz əksini tapacaqdır. Beləlilkə, iqtisadiyyat inflyasız da yaşaya bilməz, əks təqdirdə rəqabətin yoxluğuna səbəb olacaq.
Bu arada onu da qeyd edə bilərik ki, Rusiyada əmək məhsuldarlığında mövcüd vəziyyət ölkənin Braziliya iqtisadiyyatına bənzərliyini əks etdirir. Bu gün də ABŞ tərəfindən tətbiq edilən sanksıyalar da ölkə iqtisadiyyatında investisiya siyasətinə mənfi təsirlər göstərməkdədir ki, nəticə etibarı ilə də ölkənin ümumi iqtisadi artımında durğunluğa səbəb olur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ-ın Dünya iqtisadiyyatında apardığı sərt iqtisadi müharibə öz iqtisadi vəziyyətini də durğunluq halına gətirməkdədir. Belə ki, ötən ildən Çinlə aparılan sərt rüsüm və gömrük “müharibəsi” təkcə ABŞ iqtisadiyyatında 10 milyardlarla dollar həcmində ziyana səbəb olmuşdur. İmport 31.5%, eksport isə hardasa 12%-ə dək tənəzüllə üzləşmişdir. Bu o demək deyildir ki, ABŞ-ın iqtisadi dururmu şübhə altındadır. Lakin bir mənalı olaraq qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ yetərincə maliyyə bazasına və maliyyə sərvətlərinə malik ölkədir, və qeyd olunduğu kimi də , yaxın onilliklərdə bu dominant iqtisadi qüvvə öz sözünü deyəcəkdir.
Bu gün ən optimal və dinamik iqtisadi vəziyyət neft və qaz ehtiyyatlarına malik ölkələri hesab etmək olar. Onu da hər dövlətə xas etmək düzgün olmazdı. Misal olaraq dünyada mövcüd olan sanksiyalar müharibəsi neft ixraci ilə məşğul olan bir sıra dövlətlərin iqtisadiyyatına mənfi təsirini bildirməkdədir. Sanksiyaların nəticəsidir ki, dünya üzrə neft istehsalı 5% yuxarı dayandırılıbdlr. İran və Venesuela kimi dövlətlər buna əyani misaldır. Lakin Səudiyyə Ərəbistanın höküməti neftin qiymətindəki enişi heç də öz ölkəsi üçün təhlükə saymır. Səbəb onu qeyd etmək olar ki, krallığın yetərincə pul və maliyyə ehtiyatı mövcüddur ki, bu da bir sıra sferaların inkişafını təmin edəcək.
Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, neft ixrac edən dövlətlərin bəzilərini müsbət məqamlar gözləyir ki, buna da başlıca səbəb neft qiymətlərindəki artımlar səbəb olacaqdır. Həmin ölkələrin pul və valyuta gəlirləri həmin ölkələrdə mövcüd olan iqtisadi permanent vəziyyətin davam etməsinə səbəb olsun.
Qafar Əliyev
