Deyinən qocanın “yalanlar məmləkəti”ndə ədalət axtarışı…
Yol kənarında dayanacaqda eşitdiyim ifadə mənə pis təsir etmişdi. Yaşlı bir insan “bura yalanlar məmləkətidir, gərək aldadasan. Yoxsa sən aldanacaqsan” deyərək deyinə-deyinə gedirdi. Bu sözlər məni çox düşündürdü. Gəldiyim nəticə fərqli olsa da, məncə, deyilənlər qəbul etmədiyimiz, amma çoxdan gedən mübarizənin etirafı idi.
Uşaq olarkən nənə və babaların danışdığı nağıllardan eşitdiyim qədim dövrün adamlarını daim bugünkü insanlarla, uşaqları isə özümlə ilə müqayisə etmişəm. Şərq nağılındakı qəhrəman obrazları kimi davranmaq maraqlı idi, yəni düşüncə ilə oyun oynamaq fərqlilik hiss etdirirdi. Məktəbdə oxuduğumuz kitablardakı müsbət və mənfi personajlar daha başqa təsəvvür yaradırdı. Film qəhrəmanları isə tamam başqa yanaşmanı təbliğ edirdi. Düzgünlük, ədalət, fayda vermək hər bir halda əsas amil idi. Yəni cəmiyyətdə ümuminin maraqları üçün çalışmaq və çarpışmaq əsas götürülürdü.
Bu günün hər hansı bir qəhrəman obrazı və onun təlqin etdiyi dəyər yeni təfəkkürlü bir gənci ümumi maraqlardan çox öz daxilindəki mənliyinin dərk etməyə, özünü önə çəkməyə çağırır. Filankəs bu addımı atdı məşhur oldu, filankəs filan sözü dedi tanınmış oldu deyərək yaranmış qrup təfəkkürü hər keçən gün bizi fərdi düşüncə tərəfdarları ilə üz-üzə qoyur. Məsələn, çalışdığım bir neçə iş yerində özünü kollektivdən üstün tutan, digərlərin fikrinə, təcrübəsinə hörmətsizlik edən nə qədər insanla rastlaşmışam. Rəhbərliyin də belə əməkdaşla eyni fikir sahibi olması isə komandanın ümumi işini heçə endirə bilər. Belə hallar işçilər arasındakı birliyi hər zaman dağıdır, tədricən rəqabət anlayışı bir-birinə qarşı münasibət anlayışına çevirir, məsuliyyəti bölüşmək deyil, dağıtmağa gətirib çıxarırdı.
Kimsə öz növbəsinə digərinin girməsinə göz yummasa da, amma qarşıdakı şəxs bu növbəliliyi pozmağa şərait yaradırsa, deməli növbə anlayışı məhv olur. Deyək, bir gənc öz ömrünü düzgünlük, ləyaqət, ədalət prinsiplərində görərək addım atmağa çalışır. Di gəl, qarşı tərəfdən tamahına düşkün birinə edilən təklif bütün prinsipləri alt-üst edərək ideal dəyərlərin təməlini sarsıdacaq. Bu gün internetdə hər kəsə təklif olunan iştirakçılıq mövqeyi insanları çaş-baş salıb, oriyentasiyasını itirməyinə münbit şərait yaradıb.
Savadından asılı olmayaraq hər kəsin özünü ifadə etmək hüququ olan məkanda doğrunu, dürüstlüyü, ədalət anlayışını necə təyin edə bilərik? Yəqin problemin həlli nizamlılığın təmin edilməsinə bağlı olmalıdır. Faydalı vərdişləri formalaşdırmaqla həyatı daha nizamlı qurmaq olar. Misal üçün deyim ki, yeniyetmə çağında babam məni təsərrüfat işini sistemli öyrədib. Nəyi necə etmək olar, görülən işdən sonra alətlər yerinə necə yığılmalı, əkin üçün nələri bilməli və başqa vərdişlərlə yaratmağı, dəyər formalaşdırmağı şüuraltı təlqin edirdi.
Günümüzdə isə nəsə bir nizam formalaşdıra bilmirik, çünki gələcəyin valideyni olacaq müasir insanın beynində söykənə biləcəyi prinsip filan yoxdur. Niyə dilimizi yadırğayırıq? Çünki öz qurduğumuz nədir ona baxmalıyıq. Niyə rifah zəifləyir? Çünki öz yaratdığımız, əziyyətini çəkdiyimiz nəsnələr kifayət etmir. Bir sözlə nağıllardakı milli-mental dəyərləri möhkəmləndirəcək vasitə azdır. Buna görə cəmiyyətdə növbə pozulur, rüşvət və tamah artır. Ancaq o deyinə-deyinə danışan qocanı da anlamağa çalışmıram.
Məncə, gedilən yola hörmət önəmlidir. Əgər ədalət, faydalılıq, düzgünlük təfəkkürünün təsiri ilə formalaşan nəsil fərdiyyətçilik düşüncəsi ilə yaşayan gəncliyə uyğunlaşmağa məhkumdursa, gələcəkdə hansısa birinin qarşıdurma nəticəsində məhv olacağı da mümkündür. Problem çox dərinləşib.
Kimin sağ qalacağı, kimin sıradan çıxacağını isə zaman göstərəcək…
Gündüz Sadıqov
