Rəsmi İrəvanın ziddiyyətli adımları – Paşinyanın “sülh çağırışı” – TƏHLİL

Etimad mühiti sülh üçün başlıca şərtdir. Belə şəraiti beynəlxalq vasitəçilər belə yarada bilmirlər. Çünki onların tərəflər arasında bu missiyanı həyata keçirmək cəhdi daha çox uğursuzluqla nəticələnib.

Vaxtilə dünyanın aparıcı dövlətləri Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli ilə bağlı vasitəçilik etdi. Onlar tərəfləri bir-birinə yaxınlaşdırmaq, münaqişənin yaranmasına səbəb olan amilləri aradan qaldırmaq, etimad mühiti yaratmaq istəyirdilər. Lakin bunların heç biri baş vermədi. Azərbaycan torpaqları 30 ildən artıq Ermənistanın işğalı altında qaldı.

Rəsmi Bakı və İrəvan artıq vasitəçilərsiz, birbaşa ikitərəfli danışıqlar aparır. Sərhədlərin müəyyənləşməsi, normallaşma prosesi, sülh sazişinin imzalanması istiqamətində görüşlər keçirilir. Bununla belə, erməni tərəfi sülhün yaranması üçün şərtlərə əməl etmədən bəyanatlar verməklə qıcıq yaradır. Bu da barışın əldə edilməsindən daha çox onun baş tutmamasına xidmət edir.

Yanvarın 23-də Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan hökumətin iclasından sonra jurnalistlərə müsahibəsində bildirib: “Biz sülh diləmirik, Azərbaycanla münasibətlərin tənzimlənməsi üçün gündəlikdə olan bütün məsələlərin dinc yolla həllini təklif edirik”.

Onun sözlərinə görə, regional kommunikasiyaların açılması ilə bağlı “Sülh kəsişməsi” layihəsi buna örnək ola bilər. Qriqoryan sülh sazişinə dair layihənin narazılıq yaradan bəndinə dair təklifləri rəsmi Bakıya göndərdiklərini, qarşı tərəfdən cavab gözlədiklərini də qeyd edib.

Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bu günlərdə jurnalistlərə açıqlamasında deyib ki, konstitusiyasında dəyişikliklərlə bağlı Ermənistandan əməli addımlar gözləyirik. Nazir qeyd edib ki, Azərbaycan ictimaiyyəti sülh sazişinin mətnindən başqa, digər ciddi və açıq məsələnin də olduğunu bilir: “Bu da Ermənistanın konstitusiyasında və bir sıra hüquqi normativ aktlarda Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının mövcudluğudur. Bu yöndə Ermənistandan ciddi əməli addımlar gözləyirik. Bəyanatlar, sülhpərvər mesajları eşidirik, amma real addımlarda ciddi çatışmazlıq görünür”.

Nazir bildirib ki, sülh sazişi layihəsinin 17 bəndindən 15-i razılaşdırılıb.

Belə qənaətə gəlmək olar ki, əsas məsələ də o iki maddədir. Həmin maddələr hansılardır? Verilən açıqlamalara əsasən, bunlardan birinin Ermənistanın konstitusiyası, o birinin isə Zəngəzur yolunun açılması məsələsi olduğunu ehtimal etmək mümkündür.

Konstitusiyanın dəyişdirilməsi məsələsi rəsmi Bakı tərəfindən müxtəlif səviyyələrdə Ermənistan hakimiyyətinin, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə dəfələrlə çatdırılıb. Çünki həmin sənəddə Azərbaycana qarşı açıq-aşkar ərazi iddiaları irəli sürülür.

Ermənistan rəsmiləri isə sülh sazişinin imzalanmasına konstitusiyadakı məsələnin aid olmayacağını bildirir, özlərini daha ağıllı göstərməyə çalışırlar. Halbuki qəbul edilən istənilən səviyyəli qanunlar, sazişlər, müqavilələr, qərarlar konstitusiya ilə tənzimlənməli, ona əsaslanmalıdır. Əks halda qəbul edilən belə sənədlər ölkə qanunlarına zidd sayılır. İndiki hakimiyyət onu qanun pozuntusu saymaya bilər. Ancaq heç kim əbədi iqtidar olmur. Odur ki, Ermənistanın əsas qanununun dəyişməsi zəruridir.

Ölkənin baş naziri Nikol Paşinyan, XİN başçısı Ararat Mirzoyan, Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan sülh sazişi ilə bağlı verdikləri təkliflər, açıqlamalarla Ermənistan konstitusiyasını pozurlar. Bu hökumət əsas qanunu saymır? Çünki onunla bağlı yuxarıda qeyd etdiklərimiz azacıq hüquqi savadı, bilgisi olan hər kəsə məlumdur.

Ermənistan hakimiyyəti bununla vaxtı uzatmağa səy göstərir. Çünki o, konstitusiyanın dəyişməsinin prinsipial məsələ olduğunu bilir. Bu torpaqlar işğal altında olduğu illəri yada salır. Həmin dövrdə İrəvan BMT qətnamələrinə əməl etməməklə vaxtı uzadırdı. Onların taktikası vaxtı uzadaraq məsələni qarşı tərəfə unutdurmaq, yaxud əhəmiyyətsiz etməkdən ibarət idi. Ermənistan bu taktika ilə torpaqları ələ keçirməyə çalışırdı. Ona görə də beynəlxalq vasitəçilər bu vəziyyəti heç bir əməli addım atmadan seyr edirdi.

Rəsmi İrəvan konstitusiyanın dəyişməsi məsələsini də uzatmaqla konstitusion əsası olmayan bir sazişin bağlanmasına səy göstərir.

Yeri gəlmişkən, ABŞ-də Donald Tramp dördillik fasilədən sonra ikinci dəfə prezident seçilib. Onun üçüncü prezidentlik müddətinə namizədliyini irəli sürməsi üçün konstitusiyaya düzəliş edilməsi təklifi irəli sürülüb. Mövcud əsas qanuna görə, eyni şəxs bu vəzifəni iki müddətdən artıq tuta bilməz (ardıcıl və ya fasilə ilə olmasından asılı olmayaraq). Bu düzəliş Konqres tərəfindən 1947-ci il martın 21-də qəbul, 1951-ci il fevralın 27-də lazımi sayda ştat tərəfindən ratifikasiya edilib.

Deməli, konstitusiyaya düzəliş və ya dəyişiklik etmək zamanın tələblərinə uyğun olaraq edilə bilər.

Yaranmış şərait, Ermənistanın düşdüyü vəziyyət və əsassız iddialar onun əsas qanunda dəyişikliklər etməsini zəruriləşdirir. Rəsmi İrəvan bu barədə 2027-ci ildə referendum keçirəcəyini bildirir. Ermənistanın belə bir planı varsa, onda məsələni niyə gecikdirir? Görünür, Nikol Paşinyan konstitusiya məsələsindən seçkinin nəticələrinə təsir göstərmək üçün istifadə etmək niyyətindədir. O, yalan və xülyalarla tərbiyə olunmuş erməni cəmiyyətinin reallığı, həqiqəti qəbul etməyəcəyindən qorxur.

Bununla belə, rəsmi İrəvan Azərbaycana qarşı təbliğatını da davam etdirir.

Ermənistan Xarici Kəşfiyyat Xidməti 2025-ci il yanvarın 23-də dərc etdiyi illik hesabatında Qərbi Azərbaycan mövzusunu hərbi-siyasi risk kateqoriyasına daxil edib.

Kəşfiyyat xidməti Azərbaycanın Qərbi Azərbaycan və qərbi azərbaycanlılar, Ermənistanın silahlanması, bu ölkədə revanşizm və Zəngəzur yolu ifadələrini təhlükəli sayıb.

Bu, rəsmi İrəvanın sülh sazişi imzalamaq, sərhədlərini müəyyənləşdirmək istədiyi bir dövlətə – Azərbaycana münasibətin göstəricisidir.

Ermənistan qərbi azərbaycanlıların, yəni vətəndaşlıqdan güc yolu ilə məhrum etdiyi 300 minə yaxın insanın pozulmuş hüququnu bərpa etmək istəmir. Bunu Azərbaycanın guya Ermənistana ərazi iddiası kimi təqdim etməyə çalışır. Bu icmanın tapdanan haqqını bərpa etməmək üçün o, repatriasiyaya dair qanunu da hələ qəbul etməyib.

Rəsmi İrəvan ziddiyyətli açıqlama ilə çıxış edir. Azərbaycana qarşı ərazi iddiası olan konstitusiyanı dəyişmədən sülh sazişi imzalamaq istəyir.

Konstitusiya dəyişmədən, 300 min vətəndaşın pozulan hüququ bərpa edilmədən rəsmi İrəvanın sülh sazişi, normallaşmaya dair açıqlamaları boşboğazlıq, yaxşı halda avantüradır. Odur ki, Armen Qriqoryan təmsil etdiyi komandanın başqa üzvləri kimi, bunların hər ikisi ilə məşğuldur.

Sədrəddin Soltan – “Report”