Gorusda Azərbaycan kəndləri niyə boşaldılıb?
Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifliyi ilə ermənilərin Azərbaycanın tarixi torpaqlarına köçürülməsini, törətdiyi qəddarlıqların ümumi mənzərəsini əks etdirən Gorus rayonu haqqında süjet hazırlanıb.
Rakus.az xəbər verir ki, “İran və Türkiyədən köçürülən ermənilərin Gorus xəyalı” adlı süjetdə Azərbaycanın tarix boyu inzibati, coğrafi məkan kimi müxtəlif proseslərdən keçdiyi, Qafqaza köçürülən ermənilərin zaman-zaman məskən saldıqları məkanlarda insanlığa qarşı vandal hərəkətlər törətdiyi bildirilir.
Qeyd olunur ki, Qərbi Azərbaycanın, indiki Erməniustanın Zəngəzur mahalı ərazisində yerləşən Gorus Qafqazda ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Gorus bölgəsini 200 ilə yaxın bir müddətdə -XVII-XVIII əsrlərdə Məlik Hüseynlilər tayfası idarə edib. 1805-ci ildə Qarabağa daxil olan rus qoşunları Gorus şəhərini Çar Rusiyasının hərbi qərargahına çevirib.
Diqqətə çatdırılır ki, Gorus toponimi türk mənşəli Qorus tayfasının adı ilə bağlıdır və gorus türk etnonimi əsasında əmələ gəlib: “Gorusda 1823-cü ildə əksəriyyəti azərbaycanlı olmaqla 119 ailə yaşayıb. Azərbaycan Rusiyaya birləşdirildikdən sonra 1829-1831-ci illərdə İrandan və Türkiyədən xeyli sayda erməni köçürülərək Zəngəzura, o cümlədən, Gorus rayonunun ərazisində yerləşdirilib. Bununla da gəlmə ermənilərin hesabına əhalinin etnik tərkibi dəyişib. Gorus rayonu Zəngəzurda erməni daşnak mərkəzi kimi tanınıb və son əsrdə azərbaycanlılara qarşı daha sərt münasibətləri ilə seçilib. 1915-ci ildən başlanan qırğınlar nəticəsində azərbaycanlılar Gorus rayonundan qovulub və nəticədə Qafan, Meğri, Gorus, Sisyan Azərbaycandan həmişəlik qoparılaraq Ermənistana verilib. 1918-ci ildə Andranikin Zəngəzurdakı azərbaycanlı kəndlərini talan edərək Gorusa gəlməsi, daşnak dəstələrinin uzun müddət burada at oynatması bu məkanda separatçı anti-türk daşnakların olduğunu sübut edən faktlardır”.
Bildirilir ki, 1918-ci ilə qədər Gorus rayonunda 45 azərbaycanlı kəndi olub: “Sovet hakimiyyəti illərində Gorus rayonundakı 8 azərbaycanlı kəndin adı erməniləşdirilib, 6 kənd isə tamamilə ləğv edilib. 1930-cu il sentyabrın 9-da Ermənistan SSR-in tərkibində ərazisi 752 kvadrat kilometr olan Gorus rayonu yaradılıb. 1988-ci ildə burada yaşayan azərbaycanlılar həmin ilin sonunda Ermənistan dövləti tərəfindən deportasiyaya məruz qalıblar. Bundan sonra Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin müxtəlif fərmanları ilə rayon üzrə tarixi yer adları dəyişdirilib. Nəhayət, 1995-ci il noyabrın 7-də Ermənistan parlamentinin qərarı ilə Zəngəzur mahalı ərazisində yerləşən Gorus, Qafan, Sisiyan, Meğri rayonları ləğv edilib. Bu rayonların hesabına mərkəzi Qafan şəhəri olan Sünik mərzliyi yaradılıb”.
Sonda vurğulanır ki, Cənubi Qafqaza köçürüldükdən sonra ermənilər zaman-zaman bu ərazinin köklü sakinləri olan azərbaycanlılara qarşı “etnik təmizləmə” və “türksüz Ermənistan” siyasəti həyata keçiriblər: “Əminik ki, bu bölgənin əsl sahibi olan azərbaycanlılar ermənilərin məkrli siyasətini fiaskoya uğradaraq əzəli torpaqlarına sahib çıxmaq uğrunda aparılan haqlı mübarizədən qalib çıxacaqlar”.
Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri – qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, xaçdaşlar, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.
Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi “XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin”, – fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasında irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.
Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.
Süjet teleaparıcı Ramin İbrahimovun təqdimatında fevralın 13-də saat 19:30-da Baku Tv-nin efirində və Youtube kanalında yayımlanıb.
