Rusiya ilə Ermənistanın qeyri-sabitlik yaradan əlaqələri – TƏHLİL
Rusiyaya məxsus silahların Ermənistana kütləvi şəkildə göndərilməsi Cənubi Qafqazda yeni müharibə ehtimalı ilə təhdid edir.
1991-ci ildə, təxminən 30 il əvvəl Sovet İttifaqı formal olaraq parçalandı və bu, bütün keçmiş Sovet respublikalarının ayrılmasına və müstəqilliyinə səbəb oldu. Bunlardan biri Azərbaycan Respublikası, digəri Ermənistandır.
Lakin, o illərdə Rusiya siyasi liderləri, xüsusilə də hazırkı prezident Vladimir Putin SSRİ-nin (Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı) dağılmasına görə qəzəb və təəssüflərini gizlətmədilər. Buna baxmayaraq, keçmiş Sovet respublikaları müstəqillik qazandı.
Bir vaxtlar cənab Putin Sovetlər Birliyinin dağılmasının (20-ci əsrin) “ən böyük geopolitik fəlakəti” olduğunu bildirmişdi.
Rusiya neo-imperialist qərəzinin və Sovet İttifaqının dağılmasından sonra yaranan yeni müstəqil respublikalar haqqında “yaxın xarici ölkələr” konsepsiyasının bir hissəsindən imtina etmədən, əvvəlki kimi Cənubi Qafqazı, yəni Ermənistanı, Azərbaycanı və Gürcüstanı özünün müstəsna təsir zonası hesab edir.
Avropa İttifaqı və ABŞ-ın Qafqazdakı nisbi fəaliyyətsizliyindən istifadə edən Rusiya xüsusən də Ermənistan və Azərbaycan arasında çoxdan bəri davam edən münaqişə ilə bağlı bölgədə getdikcə daha da aqressivləşir.
Münaqişə haqqında
Bu münaqişə 1990-cı illərin əvvəllərində, Ermənistanın Rusiyanın köməyi ilə Azərbaycan ərazisinə soxulduğu, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsi və ona bitişik yeddi rayonda etnik təmizləmə apardığı zaman başlayıb. Ermənistan bu bölgədə yaşayan bir milyona yaxın dinc sakini ata-baba torpaqlarını tərk etməyə və Azərbaycanın digər bölşələrində məcburi köçkünə çevrilməyə məcbur etdi.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi, erməni işğalını qınayan və bütün erməni qoşunlarının Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarından dərhal çıxarılmasını tələb edən dörd qətnaməsinə: 822, 853, 874 və 884 baxmayaraq Ermənistanın təcavüzü davam edir. Ermənistan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinə məhəl qoymadan, suveren Azərbaycan ərazilərinin təxminən 20 faizini qanunsuz hərbi işğalı altında saxlamağa davam edir. Təəssüf ki, təxminən 30 il sonra, hələ də, azərbaycanlı məcburi köçkünlər öz torpaqlarına qayıtmaq üçün Ermənistanın icazəsini gözləyirlər.
Azərbaycan heç nəyə baxmayaraq irəliləyir
Rusiyanın İrəvana hərbi və maliyyə yardımının köməyi ilə Azərbaycanın bir hissəsinin işğalı demək olar ki, Azərbaycanın müstəqillik qazanması üçün ödədiyi haqqdır. Azərbaycan Cənubi Qafqazdakı Rusiya silahlı qüvvələrini öz ərazisindən çıxaran ilk dövlət olub.
O illərdə, Azərbaycan ərazisinin bir hissəsinin qanunsuz erməni işğalı altındsa olmasına baxmayaraq, Dağlıq Qarabağdan məcburi köçkün düşmüş azərbaycanlıların rifahı üçün qayğı göstərdi, Azərbaycan Respublikası Cənubi Qafqazda ən böyük iqtisadiyyata sahib ölkə olmaqla yanaşı, həm də Qərbin bölgədə mühüm bir müttəfiqi və ortağı oldu.
Üstəlik, Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan Rusiyanın rəhbərlik etdiyi hərbi-iqtisadi birliyə üzv olmaqdan imtina etdi.
Rusiya-Ermənistan əlaqəsi
Beləliklə, son 30 ildə Rusiyanın niyə Ermənistanı silahlandırmağa davam etdiyi tamamilə aydındır. Ermənistanda yerləşdirilmiş 5 000 əsgəri olan Rusiya hərbi bazası dünyanın ən böyük bazalarından biridir. Rusiya hərbi qüvvələri Ermənistanın sərhədlərini, hava məkanını qoruyur və Ermənistan iqtisadiyyatının 80%-i rus şirkətlərinə məxsusdur. Bundan əlavə, Ermənistan Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) adlanan, NATO əleyhinə olan hərbi blokun, eyni zamanda Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya İqtisadi Birliyinin (AİB) üzvüdür.
Düşmənçiliyin son kəskinləşməsi
12 iyul 2020-ci il tarixində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin ağır artilleriyası Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycanın şimal-qərb sərhədindəki mövqelərini atəşə tutdu. Bu, son illərdə iki ölkə arasında atəşkəsin ən ağır şəkildə pozulması idi. Nəticədə 15 Azərbaycan əsgəri və əlil olan 76 yaşlı dinc Azərbaycan vətəndaşı öldürüldü.
Ermənistanın Azərbaycanın Tovuz rayonuna hücumu işğal altındakı Qarabağ ərazilərindən uzaqda, ölkə sərhədi boyu baş verdi.
Tovuz rayonu strateji əhəmiyyətə malikdir. Burada Azərbaycanın suverenliyinin qorunması və iqtisadiyyatının inkişafı üçün vacib, eyni zamanda Avropa və ABŞ üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən bir neçə strateji neft və qaz kəmərləri var. Nəqliyyat marşrutları Tovuz rayonundan keçir. Aİ-nin yaxın bir neçə ayda tam istifadəyə veriləcək Cənub Enerji Dəhlizinin əsas hissəsi olan Cənubi Qafqaz Qaz Boru Kəməri (SCP) Tovuzdan keçir.
SCP Azərbaycan qazını Gürcüstan, Türkiyə və Cənubi Avropadan keçən Trans Anadolu Boru Kəməri (TANAP) və Trans Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə Avropa bazarlarına çatdıracaq. Daha vacibi bu boru kəməri Rusiya və İranı atlayaraq alternativ təbii qazı birbaşa Avropa bazarına çatdırır. Boru kəməri Avropanın Rusiya qazından asılılığını azaltmağa və qitənin enerji mənbələrinin şaxələndirilməsini yaxşılaşdırmağa kömək edəcəkdir.
Avropaya öz şəbəkələri ilə enerji tədarükünə nəzarət etməyə köklənən Rusiya təbii olaraq SCP layihəsinə sərt şəkildə qarşı çıxır. Bunu nəzərə alaraq, belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Ermənistanın Azərbaycanın Tovuz rayonuna son hərbi hücumunun bu strateji əhəmiyyətli qaz kəmərinin inşasının başa çatmasına bir neçə ay qalmış təşkil olunması heç də təsadüfi deyil.
Rusiya silahlarının Ermənistana axını
Rusiya müttəfiqi Ermənistanı Azərbaycana qarşı fəal şəkildə dəstəkləyir, onu hücum silah sistemləri ilə təhciz edir. İyul toqquşmalarından sonra Moskva Ermənistana silah tədarükünü həyata keçirib.
17 iyul 2020-ci il tarixdə, son hərbi eskalasiyanın qızğın vaxtında Azərbaycanın xüsusi xidmət orqanları hərbi texnika və sursatın ilk tədarükü barədə məlumat verdi. Həmin vaxtdan Rusiya Ermənistana təxminən 500 ton silah çatdırıb.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev buna görə qəzəbini ifadə edib və Vladimir Putindən Rusiyanın Ermənistana silah tədarükü məsələsinə aydınlıq gətirməsini istəyib. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli həvalə olunmuş ATƏT-in Minsk qrupunun üç həmsədrindən biri olaraq Rusiya üçün münaqişə tərəflərindən birini intensiv şəkildə silahlandırmaq tamamilə qəbuledilməzdir. Nəticədə Rusiya Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindəki fikir ayrılıqlarını yumşaltmır, əksinə gərginliyi artırır.
Rusiya Ermənistana silah çatdırmaq üçün Xəzər dənizi və İran ərazisindən keçən marşrutdan istifadə etdi. Demək olar ki, hər gün Rusiyanın strateji İL-76 təyyarəsi böyük həcmdə silahla Ermənistanın paytaxtı İrəvana enir. Rusiyanın Ermənistanı Azərbaycana qarşı yeni bir müharibəyə hazırladığı tamamilə açıq şəkildə görünür.
İran həmişə Azərbaycanın dünyəvi idarə edilməsinə böyük şübhə ilə yanaşaraq Azərbaycanın ABŞ və İsrailin strateji tərəfdaşı olduğunu bildirib. Beləliklə, İran Qafqazdakı təhlükəli enerji oyununun könüllü iştirakçısıdır.
Azərbaycan davamlı olaraq Ermənistanın Suriyada Rusiyanın tərəfini tutduğunu, ora kontingent göndərdiyini bildirib və Ermənistan ərazisindən Suriyada hərbi əməliyyatlarda iştirak edən rus hərbçiləri tərəfindən istifadə edildiyini qeyd edib. Bu o deməkdir ki, Ermənistan Suriyadakı münaqişənin fəal iştirakçısıdır, onun bu ölkədə kadrları var və Ermənistan həmçinin Suriyada “qara bazar”dan silah almaqla məşğuldur.
Cənubi Qafqazdakı son hadisələr, xüsusilə Rusiyanın neoimperialist siyasəti və onun tərəfindən silah təchizatı həyəcan doğurur. Azərbaycanın geostrateji və geoiqtisadi əhəmiyyətini, habelə Mərkəzi Asiyanın Qərblə birləşdirilməsindəki vacib rolunu nəzərə alaraq ABŞ və Avropa Rusiyanın Ermənistana davam edən silah çatdırılmasından narahat olmalıdır.
Heç bir diplomatik müdaxilə olmadan Cənubi Qafqaz regionunda iğtişaşlar başlaya bilər və bundan yalnız Rusiya qazana bilər.
